‘Laat kinderen zo thuis mogelijk opgroeien’

Een kind uit huis plaatsen is altijd een traumatische ervaring, die zoveel mogelijk moet worden gemeden. Deze conclusie vormde de rode draad van het minisymposium Jeugdhulp met verblijf, dat dinsdag 28 mei plaatsvond in theater ’t Onderdak in Sassenheim. Het evenement, georganiseerd door TWO Jeugdhulp, was tevens het afscheidscadeau van en voor TWO-er Martin Mostert, die pensioneert.

Ondanks de grote OV-staking van die dag, was het symposium goed bezocht. Paul Grob, manager TWO Jeugdhulp, heette de aanwezigen welkom. ‘Terwijl heel Nederland staakt voor een beter pensioen, stopt Martin met werken’, startte hij. ‘Dit symposium is een cadeau, maar voor wie aan wie? Want ik denk dat we vanmiddag met z’n allen veel gaan leren. Het doel is in ieder geval om meer kinderen zo veel mogelijk thuis op te laten groeien. En daarover voeren verschillende sprekers het woord.’

Beweging van nul

De eerste spreker van de middag was kinder- en jeugdpsychiater Peter Dijkshoorn. Hij introduceerde de beweging van nul. Dijkshoorn: ‘De inspiratie hiervoor kreeg ik bij een bijeenkomst over zelfdoding. Een Amerikaan onderzocht de redenen van honderd zelfdodingen en concludeerde dat deze allemaal te voorkomen waren. Hij lanceerde het doel zero suicides, wat misschien een onbereikbaar ideaal lijkt. Het inspireerde mij om die gedachte over te brengen naar het jeugdhulpveld. “Hoe kunnen we nul uithuisplaatsingen bereiken.” Door hier op te gaan sturen, bereikten we al snel resultaat. In één jaar tijd kwamen we al tot tachtig procent minder separaties. Mijn devies is dan ook: ga voor grote doelen, met goed geschoolde professionals en met bewezen methodes. Door zorg te innoveren, kunnen we eerder interveniëren. En daarmee voorkomen we dat problemen verergeren. Zo werken we toe naar nul.’

Volgens Dijkshoorn is innovatie hard nodig rondom jeugdhulp met verblijf. ‘Kinderen worden ondoelmatig uit huis gehaald en verblijven soms lang in een instelling. Terwijl juist bewezen is dat het resultaat kleiner is of zelfs negatief. Uit een onderzoek in Flevoland bijvoorbeeld, bleek dat bij twee derde van de uithuisplaatsingen geen behandeldoel was gedefinieerd. ADHD behandelen is geen doel op zich. Wel we willen dat een kind uiteindelijk kan integreren met andere kinderen. Dát is waar het om draait. Dus opnemen is ook geen uitkomst.’

Liever kiest Dijkshoorn voor de oplossing KINGS, het Kind In een Nieuw Gezond Systeem. ‘Haal het kind niet uit een gezin, maar zorg dat het gezin weer functioneert. Dat betekent dat ouders worden mee behandeld. Ouders dragen vaak zelf een trauma mee en brengen dat over op hun kinderen. Intensieve traumabehandeling kan helpen. En luister vooral naar ouders die hun kinderen mishandelen. Door het bespreekbaar te maken, kun je uiteindelijk veel uithuisplaatsingen voorkomen.’

Woonnet voor jongeren

De tweede spreker van de middag was Mariëlle Vavier, tegenwoordig raadslid in Den Haag en voorheen werkzaam in de jeugdzorg. Hoewel haar portefeuille Bouwen en Wonen is, heeft ze nog steeds een warme belangstelling voor jeugd. ‘Laatst sprak ik bij een bijeenkomst voor nieuwe raadsleden Stephanie, een meid die lang in jeugdzorginstellingen verbleef’, begon Vavier. ‘Met haar verhaal in gedachten, hoop ik dat de nul van Dijkshoorn haalbaar is. Ik streef vooral naar nul jongeren op straat. Want het gebeurt te vaak als jongeren in de jeugdzorg achttien worden, ze op straat belanden. Er is een groot gebrek aan huisvesting voor deze doelgroep. Waarom is er geen woonnet voor jongeren die uit de jeugdhulp komen, net zoals die bestaat voor senioren? En koppel huisvesting ook direct aan een toekomstplan.’

Volgens Vavier worden jongeren na hun achttiende verjaardag vaak losgelaten. ‘Maar er zijn gelukkig ook voorbeelden hoe het anders kan. Denk aan huizen waarbij meiden met GGZ-hulp bij elkaar wonen, huizen met ervaringsdeskundigen of verschillende mengvormen. Met dit achter de hand kan de overgang van 18- naar 18+ soepeler verlopen.’

Haal niet het kind, maar het gevaar uit huis

In een panelgesprek, geleid door Corina van Ipenburg, accountmanager bij TWO Jeugdhulp, gingen vier experts met elkaar in gesprek, te weten: Astrid Rotering (JB West), Fred Fillekes (Ipse De Bruggen), Maartje Boon (Rivierduinen) en Thea Roelofs (Enver). Over de stelling van Dijkshoorn over nul uithuisplaatsingen, waren zij het met elkaar eens. Rotering: ‘Plaats niet het kind uit huis, maar het gevaar dat het bedreigt. Natuurlijk zonder concessies te doen aan de veiligheid van het kind. Kijk vooral welke hulp je binnenshuis kunt inzetten om het gedrag van ouders te veranderen of te compenseren.’

‘Ga praten met ouders en kinderen’, vulde Boon aan. ‘Wat hebben ze nodig? Vaak hebben ze zelf al ideeën. Maak een goede probleemanalyse en kijk wat je ouders kunt leren en waarin je ze kunt ontlasten. Dat betekent niet dat we doen wat ze vragen, maar het levert vooral nieuwe inzichten op.’

Roelofs: ‘Uithuisplaatsingen zijn geen oplossing. Vaak komen deze tot stand op uitspraak van de rechter. Veiligheid kun je op een andere duurzame manier organiseren.’

‘Maar’, vulde Fillekes aan, ‘er wordt niet altijd rekening gehouden dat er iets mis is op het cognitieve vlak. Residentiële jongeren hebben al heel veel jeugdhulp gekregen in het verleden. Er zitten jongeren bij die op school niet te handhaven zijn.’

Vanuit de zaal riep Liesbeth Bloemen, burgemeester van Zoeterwoude, op om groot te denken, en daarin kleine stappen te nemen: ‘Waar is de supernanny?’, wilde zij weten.

’24-uurs inzet kan niet’, antwoordde Roelofs. ‘Het netwerk om het gezin heen moet dan worden ingezet.’

Rotering voegde daar aan toe: ‘Misschien is het wel tijd voor een maatschappelijke discussie, want de helft van ons werk komt voort uit vechtscheidingen. Laten we vooral ouderschap en partnerschap van elkaar scheiden.’

Uit de zaal kwam ook de vraag of er niet een koppeling moest worden gemaakt met de volwassenen GGZ. Boon: ‘We zijn bezig met één poli voor jeugd en volwassenen om begeleiding te bieden.’

Roelofs: ‘Ook met zorgverzekeraars kijken we hoe we dit kunnen bewerkstelligen.

Verandering van tijdperk

Na een korte pauze maakte organisatiepsycholoog Anke Siegers een muzikale start. Terwijl ze Melanie’s ‘Beautiful people’ zong, gleden achter haar foto’s van jongeren voorbij. Vervolgens zette zij uiteen dat we leven in een kantelperiode. ‘Het gaat niet om een tijdperk van veranderding, maar om een verandering van tijdperk. Het weefsel van de samenleving verandert net als de structuur van de economie en technologische ontwikkelingen werken ontwrichtend. Hierin is centrale sturing niet meer vanzelfsprekend. Mensen willen meer eigenaarschap, waarin ze zowel regie als verantwoordelijkheid hebben. Tegelijkertijd brengt die ruimte om zelf te regisseren, ook onzekerheid met zich mee.’

Siegers maakte daarna de koppeling naar het sociaal domein. ‘Van systeemwaarden richten we ons steeds meer op menswaarden’, vervolgde zij. ‘Wat we gewend zijn, is plannen maken voor andere mensen. Maar zoals Gandhi zei: ‘What you do for me without me, you do against me’. Al tijden volgen we de route: er is een vraag, daarop maakt hulpverlening een plan en uiteindelijk voeren hulpverlener en zorgvrager het plan uit. Het gevolg hiervan is dat regie en verantwoordelijkheid gescheiden blijven. Beter is dat de hulpverlener, zorgvrager en omgeving samen een plan maken. Dat plan voeren dan de zorgvrager, omgeving en – waar nodig – de hulpverlener gezamenlijk uit. Alle betrokkenen doen wat nodig is om de situatie te verbeteren. Het werken aan gedragen plannen werkt beter. Het verbetert de situatie in het gezin, het bevordert sociale cohesie, de omgeving wordt betrokken en het leidt uiteindelijk tot een afname van zorgconsumptie en daarmee zorgkosten. Uiteindelijk draait alles niet om de plicht te helpen, maar om het recht mee te beslissen.’